Je geld of je vertrouwen

Vriend of vijand? Deze vraag wordt mij gelukkig zelden zo expliciet gevraagd. Niet meer sinds ik als kind oorlogje speelde. Maar toch kan ik vandaag de dag niet onbekommerd onze overgereguleerde wereld inlopen in de aanname dat we allemaal vrienden zijn. En dat terwijl ik daarvoor zeker opensta. Ik zou het heerlijk vinden.

Mijn hele leven probeer ik te begrijpen waarom dat niet zo is en schijnbaar niet zo kan zijn. Ik zie hoe meedogenloos de natuurwetten resulteren in een voortdurende afwisseling van leven en dood. Van eten en/of gegeten worden. Anderzijds zie ik dat we onder mensen allerlei manieren hebben gevonden om dat onder elkaar wat milder te doen. Nu wordt agressie natuurlijk (!) overal in de dierenwereld gemodereerd. Simpel omdat dit gedrag energie vreet. Maar van elkaar profiteren, daar hebben weinig mensen problemen mee. En veel dieren nog minder. Ik helaas wel. Ik ben meer van het ‘Alle Menschen werden Brüder’ type.

Zwart wit redenerend is het in principe simpel. (Zo werkt dat met principes.) Gedrag is goed of slecht. Constructief of destructief. Slim of dom. Yin of Yang. Één of nul. Zwart of wit.
Dus heel digitaal doorredenerend is alles slechts een eeuwige wisselwerking tussen tegenstellingen, polariteiten. Dat is al eeuwen bekend. Maar ik heb toch de neiging om ellende te willen voorkomen en te verlangen naar een harmonieuze menselijke samenleving. Is dat een dwaling of heb ik een valide punt? Niemand lijdt graag neem ik aan…

In de praktijk zie ik dat de wereld om me heen oneindig veel nuances kent. De simpele causale principes van ons universum manifesteren zich in een overweldigende rijkdom aan variaties. Bekijk een goeie natuurdocumentaire en verbaas je.
Ook tussen de begrippen ‘vriend of vijand’ ligt een uitgestrekt grijs gebied, waarin het onderscheid vaag is en moeilijk waar te nemen. Gedurende haar ontwikkeling heeft ons soort manieren gevonden om met elkaar om te gaan zonder constant en voortduren te hoeven terug te grijpen tot drastische en verwoestende maatregelen.

Het meest vruchtbare universele gedragspatroon dat wij kennen heet handel. Hoewel afgeleid van ‘handelen, doen’ is de betekenis versmald tot uitwisseling van goederen en diensten tegen een vergelijkbare tegenprestatie. Voor wat hoort wat. Tit for tat. En die ‘uitvinding’ stelt ons in staat om aanmerkelijker efficiënter onze noden te lenigen.

Voor goeie handel zijn twee factoren cruciaal: Weten wat je aan elkaar hebt en een manier om de handelsproducten op waarde te schatten. In twee hedendaagse termen gaat het dan over vertrouwen enerzijds en geld anderzijds. En die twee lijken omgekeerd evenredig. Vertrouwde vrienden vallen niet dood op een dubbeltje. Die gunnen elkaar een voordeeltje. Maar vijanden gaan voor de absolute winst. Desnoods over lijken. Dus zakendoen kan meer transactioneel zijn of relationeel. Bij een pure transactie is na de afrekening de relatie voorbij. Bij een pure relatie is de transactie onderdeel van een groter geheel en kan afrekenen triviaal of zelfs overbodig worden. De oplettende lezer zal begrijpen dat een transactie een kortdurend incident is, terwijl een relatie heel langdurig kan zijn.

Ik onderzoek nu welk gedrag optimaal is voor een optimale opbrengst. Die vraag roept meteen een vervolgvraag op: Voor wie dan? En dat brengt ons bij speltheorie. Is de winst voor de sterkste? Dat heet dan een win-lose strategie. Winner takes all. Dan is er eigenlijk in het totaal helemaal geen winst, er is enkel een nieuwe verdeling gemaakt. De winst van de één gaat ten koste van de ander. Veel mensen nemen aan dat het zo werkt in de wereld.
Als we de vooruitgang van het geheel als maatstaf nemen is het minder simpel om winst te ‘nemen’ of the ‘maken’, want dan is er enkel sprake van winst als zich dat in en op alle aspecten toont. De meme ‘People, Planet, Prosperity’ win-win-win, the triple bottom line probeert dat te benoemen. In die benadering is elkaar exploiteren, uitpersen en manipuleren geen vruchtbare tactiek meer. In wezen mag je alles doen, maar nooit ten koste van de ander. Dat is een totaal andere kijk op de wereld. Op die manier naar de wereld en naar ons handelen kijken is voor veel mensen een grote verandering. En ongevraagde verandering vinden wij instinctief oncomfortabel. Enkel onder grote dreiging, zoals in een zinkend schip, zullen mensen zich over hun ego heen zetten en eendrachtig alles samen doen om te redden wat er te redden valt.

Wat dat betreft heb ik goed nieuws en slecht nieuws… Het slechte nieuws is dat onze maatschappij en ons milieu beide op instorten staan. Maar Mothership Earth is zo titanisch groot, dat velen niet kùnnen geloven dat we kunnen vergaan. Dat is ook slecht nieuws. Het goede, of beter, het hoopvolle nieuws is dat er steeds meer mensen zijn die dit doorhebben en zoeken naar manieren om blijvend te overleven en te tieren (to thrive).