Er vanuit gaande dat de eeste mensen deugen, wordt het interessant te bedenken welke onbenutte mogelijkheden de mensheid zou kunnen gaan gebruiken om de noodzakelijke veranderingen in de samenleving te leiden en te versnellen. Dat wil ik in dit essay (lees probeersel) onderzoeken. Ik begin met een inventarisering van patronen, zoals ik ze waarneem. Ik nodig de lezer uit om de waarde en waarheid van elke stelling te overwegen en de argumenten voor of tegen te noteren. Plus of ik ze correct toepas in mijn eigen betoog.
- De meeste mensen deugen.
- Iedereen bedoelt het goed.
- De definitie van ´goed´ loopt ver uiteen.
- De meeste mensen dragen trauma mee. Dat wil zeggen vroeg ingeprente patronen die hun karakter bepalen en dwingen tot bepaalde overlevingsstrategiën. Deze zijn niet rationeel benaderbaar. Omdat ze zijn gevormd in een ontwikkelingsstadium voorafgaand aan het vermogen om hierover na te denken. Als een situatie zo´n overlevingsstrategie oproept, is het onmogelijk het daaruit volgende gedrag bij te sturen,
- Stress verhindert rustige overwegingen en zorgvuldig afgewogen reacties.
- Onder druk grijpen mensen terug naar bekende eenvoudige reacties. Samen met aanwezig trauma kan dit een negatieve spiraal van acties en reacties veroorzaken.
- Destructie is veel makkelijker dan constructie.
- Onze waardering an winst en verlies is asymmetrisch: Mogelijk verlies wordt instinctief vermeden, mogelijke winst leidt minder vanzelf tot actie.
- Iedereen heeft (vrijwel) de zelfde behoeften,
- (Eten, slapen, drinken, geborgenheid, zekerheid, plezier, erkenning etc.)
- De strategiën om onze behoeften te bevredigen zijn zeer divers.
- Mensen in onze cultuur wordt geleerd hun hersens gebruiken of hun handen, zelden beiden. Laat staan dat we leren ons gevoel even bewust en beheerst in te zetten.
- Mensen zijn niet rationeel economische wezens volgens het paradigma van de klassieke economie, maar wel in biologische zin: We zijn liever lui dan moe. Ofwel enkel als het echt noodzakelijk is willen we ons ergens voor vermoeien. Dat is universeel biologische energiehuishouding.
- Het kost veel minder energie om situaties in stand te houden dan ze te veranderen.
- Wij nemen fouten waar, maar amper wat goed gaat/is.
- Een negatieve feedbackloop is daarom voor de hand liggender dan een positieve.
- Mensen leven graag in een fijne buurt. In het algemeen betekent dat met buurtgenoten bij wie je je fijn voelt. En met voldoende voorzieningen in de levensbehoeften.
- Dwang is een vorm van geweld. Situationele dwang is een onvermijdelijk effect van een verstoorde homeostase. Dwang tussen mensen zou enkel in uitzonderlijke situaties mogen voorkomen.
- Er is maar één werkelijke vorm van echte motivatie: Intrinsieke motivatie.
Alle ander uitingen zijn vormen van dwang en daarmee gewelddadig. - Ieder gezond mens heeft een natuurlijke behoefte bij te dragen aan ´een betere wereld´, ofwel aan een doel dat boven het directe eigenbelang uitstijgt.
Vanuit de aanname dat deze stellingen juist zijn, wil ik een beeld vormen van wat (groepen) mensen in deze wereld kunnen doen om bij te dragen aan een aangename en duurzame samenleving.
Stel dat we er in slagen om de meest fundamentele levensbehoeften te garanderen van zeg de hele buurt om mij heen. Ik stel me een levenslange onvoorwaardelijke basisinkomen voor. Wat zou veranderen? Welke voordelen en welke onvredes zouden aan de oppervlakte komen?
Ik heb zelf – voor het eerst zo bewust in mijn leven- ervaring met een onvoorwaardelijk basisinkomen. Ik geniet een AOW plus een bescheiden pensioen. Mijn materiële basisbehoeften zoals veiligheid, onderkomen en voedsel zijn gegarandeerd voor een jaar of vijftien zolang de huidige samenleving niet instort. (De oplettende lezer zal opmerken dat dat volgens de Club van Rome ergens rond hetzelfde tijdstip zal plaatsvinden.)
Nadat de ervaring van een basisinkomen tot een nieuw evenwicht had geleid, nam ik een aantal nieuwe zaken waar. Binnen en buiten mijzelf. Allereerst de ontspanning. Alsof er een enorme last van mij afviel. Dat gevoel onderzoekend, kwam ik erbij uit dat eindelijk het zwaard van Damocles niet langer aanwezig was. Het had gedurende mijn hele zelfstandige bestaan dreigend aan een breekbaar draadje boven mij gehangen: Als ik zou stoppen met geld verdienen, dan zou mijn voortbestaan in gevaar zou komen. ´De schoorsteen MOET roken´ zo verwoordde een vriend van mij het. Velen met hem geloven oprecht dat de maatschappij enkel bestaat vanwege een eeuwige interactie tussen productie en consumptie. Een beperkt en achterhaald paradigma vermoed ik.
In plaats van dat ik gedwongen was geld te verdienen kon ik eindelijk doen wat ik echt belangrijk vond. Concluderend dat de maatschappelijke dwang dat decennia grotendeels had verhinderd. Ondanks dat wat ik belangrijk vind juist ontstaat uit mijn intrinsieke verlangen om optimaal bij te dragen aan die maatschappij.(18) De spanning rond die gevoelde tegenstelling viel ook weg.
Doordat de dwang was weggevallen om voortdurend druk te zijn besefte ik hoe cultureel bepaald die dwangbuis was. Plus het besef dat het met de huidige kennis van de menselijke natuur en onze enorme technische mogelijkheden het in principe mogelijk is om een betere maatschappij vorm (uit) te vinden. De meeste obstakels om te veranderen zijn vastgelegd in de wetten waarmee wij onszelf dwingen. Met de beste bedoelingen hebben wij veel natuurlijke verbeteringen geblokkeerd. Mijn voortschrijdend inzicht is dat het echt beter kan. Als we die betere wereld kunnen specificeren kan dat als een referentie dienen om onder andere onze eigen regels tegen het licht te houden.
Het universum is de heelheid waarin wij bestaan. Alles hangt samen. Het universum is het volledig leven. We hoeven ons alleen maar voor te stellen wat er met ons leven gebeurt en het hele universum steunt ons.
making things visible 