Hoe kan een HBer normaal doen?

Stel, je bent briljant en daardoor weet je het meestal beter dan de ander. Die ander is niet in staat dat te begrijpen. Hoe los je deze puzzel op?

De crux van de puzzel is natuurlijk dat je de ander niet kúnt veranderen. En per situatie doet dit zelfde probleem zich steeds anders voor.  De ander is steeds anders en de context verschilt ook per moment. Als HB-er (HoogBegaafde) onderken je dit.

Één eerste stap is te proberen om patronen of structuren waar te nemen in al deze verschillen. Waarin verschillen de anderen en waarin zijn ze juist gelijk aan elkaar? Kan ik de verschillende contexten schematiseren?

Hier kunnen we het werk van Clare Graves goed gebruiken. Hij vroeg zich af; Wat zijn de gedragskenmerken van een psychisch gezonde volwassene. En tot zijn verrassing bleek dat af te hangen van de situatie…

Uiteindelijk wist hij acht stabiele gedragspatronen te beschrijven die ontstaan in reactie op de specifieke uitdagingen van de situatie. Met instabiele overgangsfasen daartussenin.

Er blijkt dus een causale relatie te bestaan tussen de uitdagingen van het leven en onze overlevingsdrang. Eenvoudige problemen roepen simpel gedrag op. Voor complexere uitdagingen moeten wij ons gedrag ontwikkelen of uitsterven. Dat is de motor van de evolutie: Change or die… Maar laten we eenvoudig beginnen.

Tenzij het dringend nodig is, doet ons organisme liever niets. Dat is biologisch erg economisch. Je gaat pas eten als honger krijgt. Als je moe bent wil je slapen. As je je verveelt wil je iets leuks doen enzovoort. Zolang je metabolisme in evenwicht is, heb je geen dringende behoefte en dus ook geen reden om iets te doen. Geluk is homeostase, zeg maar.

Jouw lijf is geen solitair verschijnsel. Als groepsdier groei je op tussen je soortgenoten. Je familie en je sociale omgeving. Daar leer je impliciet wat de sociale codes zijn en welk gedrag wordt verwacht in welke situatie. Daar denk je niet bij na. Het doet zich als vanzelfsprekend voor en – omdat je nooit anders hebt meegemaakt – neem je dus aan dat de wereld zo werkt. Dat wereldbeeld wordt meestal aangeduid met het woord cultuur. Je bent in een bepaalde cultuur opgegroeid en draagt allerlei onbewuste oordelen mee die je waarnemingen en aannames kleuren.

En hier doet zich al de eerste spanning voor. Die tussen je eigen behoeften en de verwachtingen van je omgeving. Jij wilt iets leuks doen, maar de sociale codes vereist toevallig dat dit hier en nu niet gebeurt.

Dit dilemma is universeel. Vanaf het moment dat je jezelf manifesteert als een zelfstandig individu, zijn er anderen met een mening daarover.

Hoe ga je daar slim mee om? Een HBer is door zijn/haar intellectuele voorsprong veroordeeld om verstandiger te zijn dan de rest. Het is dus heel nuttig om sociale vaardigheden te ontwikkelen. En een adequaat inschattingsvermogen om te bepalen vanuit welk normen en waarden kader de ander jou bejegent. Als die verschilt van de jouwe, wil je wel graag weten wat werkt.

Dus in een gegeven situatie kijk jij door je vertrouwde eigen culturele bril en de ander door de zijne. Jij projecteert jouw oordeel en de ander doet hetzelfde vanuit zijn kader. Nu is het aan jou om een werkbaar contact te bewerkstelligen met inzet van je troefkaart: jouw briljante geest.

Let wel, het gaat hier nog niet over de inhoud, maar enkel over hoe jij jouw communicatie aanpast in reactie op het denkkader van de ander. We hebben het letterlijk nog nergens over anders dan of we elkaar überhaupt kúnnen begrijpen.

Stel, jij bent een schoolvoorbeeld van een egalitaire inclusieve liberale pacifistische witte Nederlandse persoon. Je houdt van open uitwisseling en proactieve samenwerking. Maar de ander denkt even hartstochtelijk in hiërarchie, macht en direct eigenbelang. Vriendelijkheid is voor deze persoon een teken van zwakte en een kans om te profiteren. Wat is dan slim? Hoe krijg je jouw snelle inzichten en oplossingen geaccepteerd?

Neem waar dat dit niet zozeer een mentale puzzel is, als wel een sociale of psychologische. Het wereldbeeld van betrokkenen staat op zich los van hun intelligentie. De vraag is hier wel of jij als HBer hier mogelijkheden ziet die de ander ontgaan.

Ik merk zelf dat, als ik in zo’n situatie het gedrag van de ander spiegel, ik het verlies in de interactie. Dat is omdat die rol mij niet als vanzelf afgaat. Maar elk ander gedrag wordt daarnaast weer niet begrepen. Ik word daarbij ook gehinderd door mijn ingeslepen afkeer van wat ik heb leren zien als primitief gedrag. En manipulatie ben ik ook redelijk allergisch voor. Dus ik kom dan erg gekunsteld over.

Maar dit zijn dus wel een beperkingen die ín mij zitten en waar ik dus aan kan werken. Deze culturele oordelen zijn typische artefacten van mijn waardensysteem. Die moet ik loslaten om me te kunnen verplaatsen in de beleving van de ander. Dus zelfontwikkeling is alvast weer eens één sleutel tot vooruitgang.

Ergens vind ik dat wel weer jammer. Mijn ego houdt het meest van puzzeltjes waar het zelf buiten schot blijft. Maar anderzijds is de zoektocht naar echte antwoorden te onweerstaanbaar.

Op het moment van dit schrijven ben ik er jammer genoeg nog niet helemaal uit. Ik lijk even tegen de grenzen van mijn denk- en voorstellingsvermogen aan te lopen. Of ik ben het ergens niet met mijzelf eens. Of de conclusie levert me werk op in plaats van gemak. Ik vrees het laatste, haha. Dat valt me dan wel weer tegen van mijzelf.

Ondertussen is mijn tussenconclusie: Een Engels gezegde luidt’ ‘Beauty is in the eye of the beholder’. Dat blijkt dus ook te gelden voor ‘normaal doen’.

Uitgaande van Clare Graves zijn schema die acht soorten ‘normaal’ beschrijft, kan een HB-er alvast wel zijn of haar briljante bijdragen proactief vertalen naar deze verschillende waardensystemen. (Met inachtneming van alle verdere vereisten van goede communicatie. Maar dit terzijde.)

Ondertussen lijkt het mij een verstandige volgende stap om de vraag verder voor te leggen aan andere HB-ers: Hoe kan een HB-er normaal doen? Twee HB-ers weten meer dan één. En drie HB-ers weten meer dan… (Intermezzo: is deze reeks lineair, of logaritmisch of …?)

Ook tussen HB-ers vervormen de verschillende waardensystemen de communicatie. Maar met hun snelle en soepele denkstijl hebben ze toch betere kansen op een succesvolle en constructieve uitwisseling van ideeën, argumenten en ervaringen.

Dus tja: Hoe kan een HB-er normaal doen?